Καληνύχτα, Ισπανία

Του ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΓΟΥΣΙΔΗ*

Πριν δυο χρόνια επισκέφτηκα ξανά την Ισπανία μετά από πάνω από μια δεκαετία. Οι παλιοί μου φίλοι με ρωτούσαν για την οικονομική κρίση στην Ελλάδα, την οποία λίγο νωρίτερα ο (ας τον αποκαλέσουμε) πρωθυπουργός της Γ. Παπανδρέου είχε σπρώξει στην… στοργική αγκάλη του ΔΝΤ. «Περιμένετε, η καταιγίδα έρχεται και σε σας», τους έλεγα. Δεν με πολυπίστεψαν. Πίστευαν ότι η κρίση –που την είχαν νιώσει– είχε περάσει ξώφαλτσα. Σιχαίνομαι να έχω δίκαιο με τις προβλέψεις μου…
 

Πήγα για πρώτη φορά στην Ισπανία, παιδί ακόμα, τον Δεκέμβριο του 1986. Στη Βαρκελώνη έζησα τα 5 επόμενα χρόνια, κι άλλα 5 πηγαινοερχόμουνα τακτικά. Υπέροχη, εκπληκτική χώρα, ωραίοι άνθρωποι, ευχάριστοι – μα παράξενος λαός οι Ισπανοί. Με το βλέμμα στραμμένο στο παρελθόν, στα παλιά τους μεγαλεία (ποιους μου θυμίζουν, άραγε;) δεν πιστεύουν όντως αλλά… φαντασιώνονται ότι πιστεύουν πως εξακολουθούν να είναι η υπερδύναμη που ήταν επί Καρόλου Κουίντου και Φιλίππου Β’. Το βλέμμα τους ατενίζει συνεχώς τον ορίζοντα του χρόνου, λες και περιμένουν να φανεί κάποια στιγμή η Ανίκητή τους Αρμάδα που οδήγησε κάποτε ο δούκας της Μεντίνα–Σιντόνια να κατακτήσει τη Βρετανία – και έπαθε πανωλεθρία στα φουρτουνιασμένα νερά της Μάγχης. Είναι ένας λαός με τεράστιο συλλογικό κόμπλεξ κατωτερότητας το οποίο θέλουν να κρύψουν πίσω από μια καρναβαλίστικη μάσκα σνομπισμού και προσποιητής υπεροχής που τις περισσότερες φορές δεν πείθει ούτε τους ίδιους.

Όταν πήγα στην Ισπανία, η χώρα φαινόταν να εισέρχεται σε μια νέα εποχή. Λίγους μήνες νωρίτερα είχε ενταχθεί, μαζί με την Πορτογαλία, στην ΕΟΚ. Το φάντασμα του φασίστα δικτάτορα Φράνκο είχε αρχίσει να ξεθωριάζει και να χάνει κάτι από το φόβο του, κι ας είχαν επιχειρήσει λίγα χρόνια νωρίτερα νοσταλγοί του παρελθόντος να κάνουν πραξικόπημα και να καταλύσουν τη δημοκρατία εισβάλλοντας με πολυβόλα στο κοινοβούλιο. Η χώρα είχε βαλθεί να φορέσει ένα νέο, ευρωπαϊκό κουστούμι και να αποβάλει τις τάσεις οικειοθελούς απομόνωσης που την χαρακτήριζαν τουλάχιστον από το 1898, από τη χρονιά που η Ισπανία έχασε σε έναν πόλεμο που προκάλεσαν οι ΗΠΑ με στόχο τη δική τους κερδοσκοπία, τις τελευταίες υπεράκτιες αποικίες της.

Όνειρα από… τσιμέντο

Ο πρωθυπουργός Φελίπε Γκονζάλεθ υποσχόταν ανάπτυξη – και ανάπτυξη έβλεπες παντού. Άρχισε να πέφτει πάρα πολύ χρήμα. Ίσως πουθενά αλλού να μην ήταν αυτό τόσο ορατό όσο στην Βαρκελώνη που ετοιμαζόταν να υποδεχτεί τους Ολυμπιακούς του 1992 και μεταμορφωνόταν σε μια σύγχρονη μεγαλούπολη. Μα δεν ήταν μόνο η πρωτεύουσα της Καταλονίας. Παντού έβλεπες νεοαναγειρόμενα κτήρια, κυρίως γιγαντιαίες ξενοδοχειακές μονάδες σε μέρη όπως η Γιορέτ ντε Μαρ, το Μπενιντόρμ ή το Μπενικασίμ, στα θέρετρα της Κόστα ντελ Σολ και της Κόστα Μπλάνκα, στη Μαγιόρκα ή στη Τενερίφη.

Και δεν χτίζονταν μόνο ξενοδοχεία. Χτίζονταν και κατοικίες κοντά σε τουριστικά θέρετρα, τις οποίες αγόραζαν Γερμανοί και άλλοι Βορειοευρωπαίοι συνταξιούχοι και αργότερα και Ρώσοι νεόπλουτοι, που ήθελαν να αποσύρονται για κάποιους μήνες το χρόνο σε μια πιο θερμή γωνιά της Γηραιάς Ηπείρου.

Και ενώ κάθε σπιθαμή της Ισπανίας χτιζότανε, έμοιαζε να κρύβονται όχι κάτω από το… χαλί μα κάτω από το τσιμέντο όλα τα σοβαρά προβλήματα της χώρας, τα οποία ουδέποτε αντιμετωπίστηκαν σωστά και σε οργανωμένο πλαίσιο. Τίποτα δεν έγινε για την αντιμετώπιση της φτώχειας (η διαφορά μεταξύ της «βιτρίνας» των πλουσίων και των φτωχών είναι χαώδης – ακόμα και τώρα, οι «κυρίες» όχι της υψηλής κοινωνίας αλλά της αστικής τάξης είθισται να έχουν τις υπηρέτριές τους), της μάστιγας των ναρκωτικών, της εγκληματικότητας, και για να υπάρξει κοινωνική σύγκλιση. Δεν έγινε τίποτα για την αντιμετώπιση της ανεργίας, που ήδη εδώ και χρόνια έφτανε σε δυσθεώρητα ύψη, ή για τον εξανθρωπισμό των μεσαιωνικών συνθηκών εργασίας – και στις δυο περιπτώσεις «θύματα» ήταν κυρίως οι νέοι. Ήδη από τη δεκαετία του ’80 οι εργοδότες έδιωχναν τους εργαζόμενους μόλις συμπλήρωναν έναν χρόνο εργασίας, προκειμένου να μην τους δώσουν μεγαλύτερο μισθό ή να μην αποκτήσουν εργασιακά δικαιώματα, δεν θυμάμαι καλά.

«Παράδεισος» πορνείας

Ίσως να μην ήταν, λοιπόν, τυχαίο που η χώρα είχε ήδη πριν 25 χρόνια εξελιχτεί σε έναν «παράδεισο» πορνείας. Μιλάμε για Ισπανίδες ιερόδουλες που εργάζονται οικειοθελώς, όχι για κοπέλες της Ανατολικής Ευρώπης θύματα trafficking. Οι πιάτσες στο Μπάριο Γκότικο και στο Μπάριο Τσίνο της Βαρκελώνης ήταν γεμάτες τροτέζες από το πρωί, ενώ τις νύχτες γύρω από το γήπεδο της Μπαρτσελόνα γινόταν χαμός. Και οι εφημερίδες γεμάτες με σελίδες επί σελίδων μικρών αγγελιών αγοραίου έρωτα. Η κατάσταση έκτοτε δεν άλλαξε, και τελευταία χειροτέρεψε. Το 2010 εκτιμήθηκε ότι ο αριθμός των Ισπανίδων ιερόδουλων… δεκαπλασιάστηκε σε σχέση με τα χρόνια πριν ξεσπάσει η οικονομική κρίση – και το 2010 η κρίση δεν είχε φτάσει ακόμα για τα καλά στην Ισπανία! Ένας φίλος μου είπε τότε, ότι σύμφωνα με στοιχεία έρευνας το ποσοστό των Ισπανίδων κάτω των 30 που έχουν διατελέσει πόρνες, έστω και περιστασιακά, ανέρχεται σε διψήφιο νούμερο! Δεν μου προκάλεσε καμία έκπληξη.

Όλο τα χρόνια που πέρασαν, η Ισπανία πυορροούσε, αλλά τα αποστήματά της δεν φαίνονταν πίσω από τις σύγχρονες προσόψεις των νεοαναγειρόμενων ξενοδοχείων και κατοικιών. Κάποια στιγμή όμως, και παρά το γεγονός ότι η Ισπανία έχει εξελιχτεί σε μια από τις μεγαλύτερες (λόγω «κύκλου εργασιών» όχι λόγω πραγματικού «σθένους») οικονομίες της Γηραιάς Ηπείρου, ήρθε η ώρα της κατασκευαστικής «φούσκας» να σπάσει. Λεπτομέρειες δεν γνωρίζω, γιατί έχω πάψει να περιφέρομαι συχνά στην Ιβηρική, αλλά μου φάνηκε πολύ λογικό να συμβεί. Κάποια στιγμή δεν θα υπήρχαν πελάτες να αγοράσουν άλλες παραθεριστικές κατοικίες, και ξενοδοχεία δεν μπορούν να υπάρχουν σε μια χώρα περισσότερα από τους τουρίστες. Οι τράπεζες που δανειοδοτούσαν αβέρτα και ανεξέλεγκτα τον κατασκευαστικό τομέα, βρέθηκαν με «τοξικά» δάνεια (χωρίς να το γνωρίζω από πρώτο χέρι, πρέπει να παίχτηκαν λογής-λογής λαμογιές, σε πάρα πολλά επίπεδα…). Το τραπεζικό σύστημα κατέρρευσε.

Ο συντηρητικός πρωθυπουργός Μαριάνο Ραχόι, από το φθινόπωρο στο «τιμόνι» της χώρας, προσπαθεί να σώσει ό,τι μπορεί, χρησιμοποιεί όμως τις γνωστές λανθασμένες συνταγές δημοσιονομικής εξυγίανσης αλά τρόικα, εμπνευσμένες δηλαδή από τα νοσηρά μυαλά νεοφιλελεύθερων ιδεολόγων που μισούν το κοινωνικό κράτος, απεχθάνονται τους εργαζόμενους, σιχαίνονται και βλέπουν ως περιττό βάρος τους συνταξιούχους – εκτός και αν έχουν καταφέρει να στέψουν συνταξιούχους και ασθενείς στην ιδιωτική περίθαλψη και ασφάλεια, έτσι ώστε να αποκτήσουν οι «προστάτες» τους τεράστια κέρδη!

Δημοσιονομική εξυγίανση

Όπως έγινε γνωστό το Σαββάτο, η Ισπανία πρόκειται να ζητήσει από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Στήριξης βοήθεια για τις τράπεζές της («καταφέραμε να πείσουμε την Ισπανία να ζητήσει βοήθεια», δήλωσε ο Σόιμπλε, προκαλώντας σε μας τους Έλληνες αν μη τι άλλο, εύλογα ερωτήματα). Το ύψος της βοήθειας για τις τράπεζες θα ανέλθει μέχρι σε 100 δισ. ευρώ, «παρότι μάλλον δεν χρειάζονται τόσα», όπως είπανε. Ο Ραχόι πανηγύριζε επειδή η βοήθεια θα αφορά μόνο στις τράπεζες, και άρα δεν θα μπει η χώρα κάτω από το «κνούτο» της τρόικας, του ΔΝΤ και της… Μέρκελ! Αυτό ακριβώς πρόβαλλε και ο ισπανικός φιλοκυβερνητικός Τύπος. Τα χρηματιστήρια άρχισαν να ανεβαίνουν. Η Ισπανία φαίνεται ότι έσωσε την παρτίδα…

Μέχρι στιγμής λοιπόν όλα φαίνονται να βαίνουν όχι καλώς, μα εντός προγράμματος. Θα φτάσουν όμως αυτά τα χρήματα; Μήπως θα χρειαστούν… κι άλλα; Κι αν ναι, πόσα; Θα πάει έστω και ένα ευρώ σε φτωχούς και άνεργους; Θα δημιουργηθούν θέσεις εργασίας και μάλιστα υπό ανθρώπινους όρους; Θα τα βγάλουν πέρα οι συνταξιούχοι ή θα αναγκαστούν κι αυτοί να… κάνουν πιάτσα; Η Γερμανία δεν θα μπει στον πειρασμό να επιτηρήσει «αυστηρά» τα δημοσιονομικά της Μαδρίτης, κάτι που ήδη έχει αρχίσει να διαμηνύει; Δεν θα συμβεί… κάτι απρόοπτο που θα κλονίσει τα πάντα;

Αυτό το «απρόοπτο» δεν είναι τόσο απρόοπτο, αλλά νομοτελειακό, και έχει να κάνει με το πρόγραμμα «δημοσιονομικής εξυγίανσης» του Ραχόι, το οποίο τορπιλίζει τα ήδη σαθρά θεμέλια της κοινωνίας. Η κλονισμένη οικονομικά και κοινωνικά Ισπανία είναι σήμερα ένα καζάνι που βράζει – ίσως δεν είναι τυχαίο ότι οι «Αγανακτισμένοι» έκαναν πρώτα εκεί την εμφάνισή τους. Γιατί, όπως ανέφερα, επί δεκαετίες δεν έγινε τίποτα για να αντιμετωπιστούν τα πραγματικά προβλήματα της χώρας. Τα χρήματα που ήρθαν στη χώρα δεν πήγαν εκεί που έπρεπε αλλά επενδύθηκαν σε… ονειρώξεις μεγαλομανίας, νεοπλουτισμού και σε λαμογιές, και τώρα οι πολίτες καλούνται να πληρώσουν έναν «φουσκωμένο» λογαριασμό για χρήματα που ποτέ δεν έφτασαν σε αυτούς… Οι νέοι, λυγισμένοι από την ανεργία και την φτώχεια, δεν βλέπουν καμία ελπίδα για το μέλλον. Πόσο θα αντέξει η χώρα;

Πολύ φοβάμαι ότι η βοήθεια που θα λάβουν οι τράπεζες της Ισπανίας θα είναι μόνο η αρχή πολύ μεγάλων δεινών για τη χώρα. Πολύ φοβάμαι, ότι η νύχτα που έρχεται θα είναι πολύ βαθιά, και ότι οι Ισπανοί θα ονειρεύονται ακόμα πιο συχνά την Ανίκητη Αρμάδα!

Buenas noches España. Καληνύχτα, Ισπανία…

* Ο Κ. ΓΟΥΣΙΔΗΣ είναι δημοσιογράφος – συγγραφέας

Περισσότερα διεθνή θέματα: http://lpyrgos-international.blogspot.com